Sto lat temu Sigmund Freud opracował koncepcję psychoanalizy. W tamtym czasie nie była ona uważana ani za część filozofii, ani psychologii, ale później stała się podstawą dziedziny terapii psychoanalitycznej. Czym jest psychoanaliza?
Psychoanaliza zakłada, że ludzki umysł składa się nie tylko ze świadomości, lecz także nieświadomości. Jest to repozytorium myśli, pragnień, uczuć, wspomnień, których sobie nie uświadamiamy, ale które wpływają na świadomą część naszego życia.
Dla przykładu: osoba mogła przeżyć traumatyczne doświadczenie jako dziecko. Aby uniknąć ponownej traumatyzacji, uruchomione zostały mechanizmy obronne psychiki i wspomnienie to zostało zepchnięte do nieświadomości. W dorosłym życiu trauma ta może nadal wywoływać konflikty w ludzkiej świadomości, uniemożliwiając harmonijny rozwój człowieka.
Podczas gdy psychoanaliza bada osobowość jako całość, terapia psychoanalityczna ujawnia podobne nieświadome konflikty psychiki i analizuje podstawowe przyczyny problemów psychologicznych danej osoby. Celem tego podejścia jest zastosowanie metod głębokiej psychoanalizy w celu zidentyfikowania i rozwiązania problemu klienta.
Freud położył podwaliny pod teorię współczesnej psychoanalizy, ale potem zaczęła się ona rozwijać na swój własny sposób, tworząc coraz więcej różnych podejść i kierunków. Wszystkie z nich oferują własną koncepcję rozwoju psychicznego człowieka i jego dynamiki, dlatego nazywane są psychodynamicznymi. Oto najbardziej znane z nich:
- Psychoanaliza Junga znana jest z podziału na typy osobowości i z idei nieświadomości zbiorowej;
- Psychologia ego koncentruje się na ego i adaptacji jednostki;
- Strukturalna psychoanaliza Lacana uważa język za klucz do rozszyfrowania nieświadomości;
- Neofreudyzm lub humanistyczna psychoanaliza Fromma przenosi uwagę z biologicznego punktu widzenia psychoanalizy Freuda na psychoanalizę społeczną.
Przed pojawieniem się psychoanalizy leczenie zdrowia psychicznego odbywało się wyłącznie za pomocą leków. Metoda ta utorowała drogę do rozwoju psychoterapii jako sposobu na poprawę zdrowia psychicznego poprzez werbalną interakcję między pacjentem a terapeutą.
Techniki psychoanalizy
Niezależnie od metody psychoterapii zadanie jest zawsze takie samo: zidentyfikować wewnętrzny konflikt klienta i jego przyczyny, które leżą w psychice, i przepracować je. Psychoanalityk dysponuje w swoim arsenale kilkoma technikami, aby osiągnąć zamierzony wynik.
Metoda wolnych skojarzeń
Klient mówi terapeucie wszystko, co przychodzi mu do głowy. Czasami psychoanalityk podaje mu określone słowa, aby wywołać skojarzenia („matka”, „smutek”), a następnie obserwuje i interpretuje pierwszą reakcję osoby. Technika ta jest szczególnie skuteczna w badaniu nieświadomości.
Analiza snów
Sigmund Freud zwracał szczególną uwagę na tę technikę, ponieważ sny są niczym brama do naszego królestwa nieświadomości. Kiedy śpimy, mechanizmy obronne psychiki słabną, a nasza świadomość jest szczególnie wrażliwa. Klient przypomina sobie i odtwarza swoje sny, by następnie wraz z psychologiem badać ich znaczenie, a także tłumione emocje i pragnienia, które się za nimi kryją. Sen bowiem jest rodzajem języka nieświadomości. Uważa się, że jeśli dana osoba pamięta swój sen i potrafi go opisać, oznacza to, że sen chce przekazać coś świadomemu umysłowi za pomocą symboli, co można zbadać.
Freudowska pomyłka
Za tym ironicznym zwrotem kryje się kolejna technika psychoanalizy. Błędne działania i frazy, wahania i potknięcia wydają się przypadkowe i pozbawione motywacji, ale wszystkie one zawierają klucze do naszej nieświadomości.
Terapeuta psychoanalityczny zachęca pacjenta do wyrażania wszystkich swoich uczuć i myśli, nawet jeśli wydają się one niewłaściwe i powodują wstyd, ból lub obrzydzenie w normalnym życiu. Osoba może doświadczać oporu. Opór ten jednak wskazuje na obecność wewnętrznego konfliktu w umyśle klienta, który należy rozwiązać i zbadać.
W psychoanalizie zadaniem terapeuty jest pomóc klientowi uświadomić sobie jego myśli i pragnienia, uznać je i zintegrować ze sferą świadomości. W ten sposób osoba może rozwiązać przyczyny wewnętrznych konfliktów, które wcześniej powodowały opór.
Przeniesienie i przeciwprzeniesienie: cechy psychoanalizy
Podczas terapii psychoanalitycznej klient i psychoterapeuta rozwijają szczególną relację opartą na zaufaniu. Pacjent może nieświadomie zacząć przekazywać terapeucie uczucia, które tak naprawdę nie są bezpośrednio z nim związane. W rzeczywistości uczucia te są skierowane do kogoś innego, często do istotnych w oczach klienta osób. To nieświadome zachowanie nazywa się przeniesieniem, a podejście psychoanalityczne zwraca na nie szczególną uwagę podczas terapii.
Na przykład pacjent zaczyna odczuwać irytację wobec terapeuty, ale tłumi tę emocję, nie zdając sobie z tego sprawy. Jako dziecko klient często mógł być obiektem gniewu swojego ojca. Nauczył się tłumić swoją irytacją, aby uniknąć kłótni. Nie zdając sobie z tego sprawy, przenosi swoje uczucia wobec ojca na terapeutę, bojąc się pokazać swoją irytację i spotkać się z podobną gwałtowną reakcją.
Identyfikując takie przeniesienia, klient może przypomnieć sobie doświadczenia, które przeżył w przeszłości, w nowy sposób. Chociaż doświadczenia te zostały zepchnięte do nieświadomości, mogą nadal wpływać na jego relacje z innymi ludźmi.
Psychoanalityk może również nieświadomie doświadczać różnych emocji i reagować na pacjenta, dokonując w ten sposób przeciwprzeniesienia. Ważne jest, aby również zauważał własne reakcje emocjonalne, które odczuwa w odpowiedzi na zachowanie klienta. W psychoanalizie zrozumienie własnej nieświadomości może być kluczem do udanej terapii, przyczyniając się do lepszego zrozumienia nieświadomości pacjenta.
Czy psychoanaliza musi odbywać się na kozetce? Jak wygląda sesja
Klasyczna koncepcja sesji psychoanalizy polega na tym, że klient leży na kozetce i rozmawia z psychologiem. W klasycznej psychoanalizie rzeczywiście tak to wygląda: ten format pozwala klientowi skoncentrować się na sobie i lepiej zanurzyć się w swojej nieświadomości.
Jednocześnie fala psychoanalityczna odchodzi od klasycznej psychoanalizy w kierunku terapii humanistycznej, w której klient i terapeuta mają kontakt wzrokowy. W tej metodzie komunikacja twarzą w twarz daje przydatne doświadczenie bezpośredniej interakcji z innymi ludźmi i budowania z nimi relacji. Każdy format pracy z terapeutą ma swoje zalety, a klient może wybrać to, co jest mu bliższe.
Podczas pierwszych spotkań terapeuta identyfikuje potrzeby, które sprawiły, że klient podjął decyzję o rozpoczęciu terapii. Ponieważ psychoanaliza bada psychikę klienta jako całość, a terapia psychoanalityczna pracuje z konkretnymi potrzebami i trudnościami klienta, czas trwania i intensywność terapii mogą się znacząco różnić.
Dlatego bardzo ważne jest, aby omówić setting, czyli wstępne warunki przebiegu terapii. Psychoterapeuta i pacjent mogą uzgodnić częstotliwość i czas trwania sesji, a także zasady i reguły – to swoista umowa słowna, która jest zawierana przez klienta i terapeutę przed rozpoczęciem pracy.
Klasyczna psychoanaliza obejmuje sesje kilka razy w tygodniu, podczas gdy terapia psychoanalityczna częściej ogranicza się do jednej sesji. Obie metody dogłębnie badają psychikę klienta i dlatego wymagają długotrwałej pracy z terapeutą – od kilku miesięcy do kilku lat.
Cele i rezultaty psychoanalizy i terapii psychoanalitycznej
Terapia psychoanalityczna ma na celu dogłębne zbadanie psychiki klienta i jego wewnętrznych konfliktów. Metoda ta polega na stworzeniu bezpiecznej przestrzeni, w której klient może się otworzyć i swobodnie komunikować z terapeutą o rzeczach, którymi nigdy wcześniej z nikim się nie dzielił. Psychoanalityk jest swego rodzaju przewodnikiem, który nie ingeruje w proces, ale delikatnie pomaga nam znaleźć klucz do twierdzy, którą sami sobie zbudowaliśmy.
W terapii psychoanalitycznej, inaczej niż przy pozostałych metodach psychoterapii, nie stosuje się farmakologii. Jej celem jest rozwiązanie problemów pacjenta za pomocą metod werbalnych i niewerbalnych. Oto niektóre z jej celów:
- Nie leczyć, ale łagodzić cierpienie. W psychoanalizie nie ma jednego prawidłowego wyniku, do którego dąży każdy psycholog. Terapia jest dostosowana do cech każdego pacjenta, ponieważ leczenie, które pomogło jednej osobie, innej może zaszkodzić.
- Ujawnienie własnego potencjału klienta. W procesie terapii psychoanalitycznej pacjent odnajduje własne punkty odniesienia i zasoby potrzebne do rozwoju, uczy się empatii i racjonalnej analizy świata.
- Tworzenie warunków dla osobistej odpowiedzialności. Klient uczy się niezależności, odpowiedzialności i nie boi się stawiać czoła życiowym wyzwaniom. Do pewnego stopnia pacjent uczy się być terapeutą dla samego siebie.
- Zmiana nastawienia klienta do siebie i otaczającego go świata. W ten sposób będzie mógł spojrzeć świeżym okiem na swoje problemy i siebie, zamiast czuć się bezsilnym i popadać w samokrytykę. W trakcie terapii pacjent otrzymuje nowe narzędzia do krytycznego myślenia, może przemyśleć swoje doświadczenia i postawy oraz zacząć działać.
- Przezwyciężyć opór pacjenta. Nasza psychika opiera się nawet pozytywnym zmianom – rozwój nie przychodzi łatwo, ale odbywa się poprzez niszczenie starych przekonań i budowanie nowych. Przeniesienie jest przykładem oporu pacjenta, dlatego poświęca się mu szczególną uwagę w psychoanalizie.
Jeśli te cele zostaną osiągnięte, od terapii psychoanalitycznej można oczekiwać następujących efektów:
Zdolność do samodzielnego radzenia sobie z problemami
Łagodzenie bolesnych objawów
Zdolność do głębokiej refleksji nad swoją przeszłością, myślami i działaniami
Zwiększona samoocena i lepsze zrozumienie samego siebie
Poprawa relacji z bliskimi
Eliminacja destrukcyjnych zachowań i samoregulacja
