Psychologia egzystencjalna jest idealnym przykładem tego, jak filozofia egzystencjalizmu znalazła zastosowanie w psychoterapii. Egzystencjalizm twierdzi, że wszyscy istniejemy w świecie pełnym sprzeczności i pozbawionym określonego sensu. Zadaniem człowieka jest dalsze poszukiwanie tego sensu istnienia pomimo absurdalności świata. Egzystencjaliści stawiają czoła nieuniknionemu i zgłębiają ideę prawdziwego sensu istnienia dla każdego z nas.
Filozofia ta jest podstawą psychologii egzystencjalnej. Koncentruje się na ludzkim istnieniu ii bada, w jaki sposób ludzie stawiają czoła problemom egzystencjalnym: kwestiom odpowiedzialności, wyboru, sensu życia i jego braku, samotności i upływu czasu.
Psychoterapia egzystencjalna koncentruje się na znalezieniu odpowiedzi na nieuniknione pytania egzystencjalne i wypełnieniu życia klienta sensem. W trakcie tego procesu uczy się on postrzegać i rozumieć swoją egzystencję jako wyjątkową i niepowtarzalną.
Kluczowe koncepcje psychologii egzystencjalnej
Psychologia egzystencjalna zwraca uwagę na wewnętrzne konflikty z tymi nieuniknionymi faktami istnienia, które pozostają niezmienne. Na przykład często trudno jest zaakceptować śmierć. Jest to jednak faktem. Zaprzeczanie własnej śmiertelności może uniemożliwić człowiekowi życie pełnią życia, podczas gdy akceptacja może być pierwszym krokiem w nauce życia z tą nieuchronnością.
Istnieje kilka obszarów psychoterapii egzystencjalnej, od logoterapii Viktora Frankla po poradnictwo egzystencjalne Irvina Yaloma. Wszystkie z nich łączy kilka kluczowych pojęć lub prawd egzystencjalnych, z których zaakceptowaniem najczęściej zmagają się klienci:
Odpowiedzialność i wolność
Odpowiedzialność i wolność
- Przyjmując odpowiedzialność, klient pozbywa się pozycji ofiary wydarzenia i uczy się samodzielnie podejmować decyzje.
- Akceptując swoją śmiertelność, uczy się doceniać życie.
- Akceptując brak danego znaczenia jako warunku istnienia, poszukuje i tworzy znaczenia dla siebie.
- Akceptując nieuchronność samotności, uczy się polegać na sobie i świadomie wchodzić w relacje z innymi ludźmi.
Unikanie tych aspektów ludzkiej egzystencji może wywoływać wewnętrzne konflikty i trudności w życiu klienta. Oto przykład takiego scenariusza:
Osoba jest stale w związkach, angażuje się w relacje z partnerami, którzy nie są dla niej odpowiedni
Nieświadomie wypełnia swoje życie innymi ludźmi; stara się połączyć z partnerami, którzy ją odpychają
Klient staje się bardziej niespokojny, przygnębiony; czuje się sfrustrowany i traci sens życia.
Takie problemy mogą być ukryte za lękiem przed samotnością: osoba wierzy, że lepiej jest być w związku, niż być samemu i stawić czoła swojemu lękowi.
Psychoterapeuta egzystencjalny może pomóc dostrzec podobne wzorce w zachowaniu i myśleniu klienta oraz zrozumieć te kwestie egzystencjalne, które wywołują wewnętrzne konflikty. Pacjent będzie mógł pozbyć się presji, zaakceptować je i spróbować znaleźć nowe znaczenia w swoim życiu, biorąc pod uwagę te okoliczności.
Cele psychoterapii egzystencjalnej
Psychologia egzystencjalna postrzega człowieka jako osobę, a nie zbiór objawów lub odchyleń od normy klinicznej. To ludzka świadomość sprawia, że egzystencja danej osoby jest wyjątkowa i znacząca, wykraczając poza role biologiczne czy społeczne. Podejście egzystencjalne zwraca uwagę na doświadczenia klienta tu i teraz, ponieważ determinują one przebieg jego przyszłego życia.
Psychoterapia egzystencjalna skupia się na przepracowaniu problemów klienta, które uniemożliwiają mu nawiązanie kontaktu z otoczeniem i samym sobą. Terapia pomaga osobie stać się aktywnym uczestnikiem swojego życia: doświadczać złożonych emocji, dokonywać wyborów i brać za nie odpowiedzialność.
Metoda ta skupia się również na uczuciu lęku i analizuje, czy jest on u pacjenta na poziomie normalnym, czy neurotycznym. Kwestia natury lęku była badana przez Ericha Fromma. Lęk obiektywny jest nieodłączny u prawie każdego, ponieważ jest uzasadniony i przydatny w identyfikacji realnego zagrożenia dla danej osoby. Ma zrozumiałe źródło, na które można wpływać i wykorzystywać je na swoją korzyść.
Psychologia egzystencjalna zajmuje się również lękiem neurotycznym. Wywołuje on katastroficzne myślenie, poczucie bezsilności, a czasem ataki paniki. Osoba cierpiąca na lęk neurotyczny często żyje myślami o przyszłości i jej katastroficznych scenariuszach, zamiast żyć w teraźniejszości i obiektywnie postrzegać rzeczywistość. Terapia egzystencjalna może pomóc zidentyfikować ten stan i poradzić sobie z nim.
Logoterapia: w poszukiwaniu sensu
Niezależnie od kierunku psychologia egzystencjalna obraca się wokół poszukiwania sensu życia. Logoterapia to gałąź psychoterapii egzystencjalnej założona przez psychiatrę Viktora Frankla. Jako więzień obozów koncentracyjnych podczas II wojny światowej Frankl, wówczas praktykujący psycholog, zdołał przetrwać i przekazać swoją wiedzę o tym, jak to zrobił, innym.
Logoterapia mówi, że rozwój człowieka następuje poprzez pragnienie znalezienia i zrozumienia sensu życia. Jeśli człowiekowi brakuje woli życia i pragnienia zrozumienia jego sensu, może to prowadzić do różnych problemów psychologicznych, konfliktów i uzależnień.
Wspomnienia Frankla Człowiek w poszukiwaniu sensu stały się bestsellerem po zakończeniu II wojny światowej, ponieważ wiele osób znalazło się w okolicznościach, w których utraciło swoje poprzednie znaczenie i stanęło w obliczu poczucia bezsensu życia. Jak argumentował Frankl, zrozumienie, po co dana osoba żyje, może pomóc jej przezwyciężyć wszelkie trudności.
Logoterapia oferuje kilka metod, które mogą pomóc klientom odnaleźć sens istnienia:
Intencja paradoksalna
Objaw wywołuje strach, a strach nasila objaw. Na przykład dana osoba boi się mówić publicznie z powodu niekontrolowanego jąkania, a to powoduje, że jąka się jeszcze bardziej, wpadając w błędne koło. W rezultacie osoba ta staje w obliczu dokładnie tego, czego najbardziej się boi. Logoterapia oferuje pozbycie się strachu „klina klinem” – poprzez zanurzenie się w nim i zmierzenie się z nim. Pacjent może nawet użyć humoru i ironii, aby zdystansować się od objawu i mniej się go bać.
Derefleksja
Często skupiamy się na sobie, co może prowadzić do nerwic i obsesji. Frankl zasugerował przeniesienie naszej uwagi z nas samych na świat zewnętrzny i nasze uświadomienie sobie siebie w nim, aby odwrócić uwagę od nadmiernej analizy siebie.
Zajęcia z psychoterapeutą egzystencjalnym: proces i rezultat
Psychoterapeuta egzystencjalny pracuje z indywidualnymi potrzebami klienta i nie ogranicza się do konkretnych technik lub ćwiczeń. Sesje opierają się na dialogu między pacjentem a terapeutą, którzy rozwijają relację akceptacji i zaufania.
Dzięki poradnictwu psychologicznemu klient znajduje odpowiedzi na podstawowe pytania psychologii egzystencjalnej:
- „Po co istnieję?”
- „Co nadaje mojemu istnieniu wartość?"
- „Jak dokonywać wyborów i brać odpowiedzialność za swoje życie?"
- „Co sądzę na temat śmierci i jak ona teraz na mnie wpływa?".
W ten sposób proces terapeutyczny bada lęki danej osoby, a to pozwala jej zrozumieć swoją ścieżkę i cele, radzić sobie z lękiem i zaakceptować własną śmiertelność i samotność jako nieuchronność istnienia. Zwraca swoją uwagę do wewnątrz i w ten sposób zmienia swoje nastawienie do świata zewnętrznego.
W trakcie terapii klient zaczyna aktywnie doświadczać i rozumieć swoje życie, swoją rolę i cel w nim oraz postrzegać siebie jako głównego bohatera. Psychologia egzystencjalna uczy klientów, aby brali odpowiedzialność za to, na co mogą wpływać, przestali martwić się tym, czego nie mogą zmienić, i podejmowali działania.
Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, psychologia egzystencjalna nie koncentruje się na pesymizmie. Wręcz przeciwnie, pomaga pozbyć się iluzorycznego postrzegania świata i przestać uciekać przed swoimi lękami. Dzięki niej można zobaczyć, jak naprawdę funkcjonuje świat i zacząć aktywnie uczestniczyć we własnym życiu.
