Terapia narracyjna pojawiła się niedawno w porównaniu z innymi dziedzinami – pod koniec XX wieku. Jej założycielami byli psychologowie Michael White i David Epston, zainspirowani francuskim filozofem Michelem Foucaultem i jego refleksjami na temat norm społecznych. Czas i kontekst historyczny, w którym dana osoba żyje, determinuje te właśnie normy. Psychologia narracyjna rozwija idee Foucault na wiele sposobów, ponieważ bada koncepcję norm i odchyleń od nich w życiu klienta.
Psychologia narracyjna opiera się na koncepcji „narracji”. Są to historie i mity, które nadają kształt naszym doświadczeniom i wspomnieniom. Wyobraź sobie, że jesteś pisarzem, który pisze historię o swoim życiu. Ta historia będzie nieuchronnie odzwierciedlać twoje postrzeganie siebie.
Klient opowiada terapeucie narracyjnemu historię o sobie: w ten sposób ujawnia, jak patrzy na siebie i ludzi wokół, jak odnosi się do wydarzeń, które mają miejsce w jego życiu. Te historie konstruują nasze życie, wybory i zachowanie w przyszłości.
Ludzie często stają się zakładnikami fałszywych wyobrażeń na swój temat. Zależy to również od historii, które sobie opowiadamy, i tego, jak siebie w nich widzimy. Analizując takie historie, klient będzie w stanie zauważyć sprzeczności w swoich narracjach i zmienić swoje postrzeganie siebie.
Psychoterapia narracyjna pomoże ci stać się pełnoprawnym autorem swojego życia: po otrzymaniu niezbędnego wsparcia od terapeuty klient będzie mógł stać się bardziej świadomy siebie i przepisać historię swojego życia zgodnie z nową, pożądaną wizją.
Cechy myślenia narracyjnego
Wkład amerykańskiego psychologa Jerome'a Brunera był również jednym z głównych czynników rozwoju terapii narracyjnej. Badał on, jak zmienia się ludzka percepcja w zależności od naszych przekonań, pragnień i wyobrażeń o sobie i świecie. Bruner udowodnił, że nasze aspiracje, wzorce myślowe i mechanizmy mentalne determinują sposób, w jaki postrzegamy świat. Nazwał ten styl myślenia narracyjnym.
Myślenie narracyjne to nasze naturalne postrzeganie świata, zestaw uprzedzeń i wnioskowań, którymi kierujemy się w życiu każdego dnia. Zrozumienie, jak działa to myślenie i z czego się składa, jest zadaniem psychoterapii narracyjnej.
Istnieje również styl myślenia przeciwny do narracyjnego – styl pragmatyczny. Jest to racjonalny sposób myślenia oparty na „odkładaniu wszystkiego na półkę” i korygowaniu zniekształceń poznawczych. Jednak skupienie się terapii narracyjnej na narracyjnym stylu myślenia nie czyni tej metody mniej naukową. Bada ona raczej logiczne i nielogiczne łańcuchy, które tworzymy między różnymi doświadczeniami i wydarzeniami w naszym życiu. W końcu ludzie nie zawsze postrzegają swoje życie przez pryzmat kategorii i obiektywnych wniosków, ale także poprzez osobiste interpretacje i historie.
Ponadto psychoterapia narracyjna w dużej mierze opiera się na wiedzy z innych dziedzin nauki, takich jak socjologia, neuronauka i antropologia.
Jak wyglądają sesje psychoterapii narracyjnej
Podobnie jak podejście skoncentrowane na osobie, terapia narracyjna jest niedyrektywna. Psychoterapeuta nie jest główną lub dominującą osobą w relacji klient-terapeuta: to uczestnik i jego potrzeby kierują procesem terapii. Terapeuta słucha historii i zadaje pytania, które mogą pomóc klientowi lepiej zrozumieć jego doświadczenia i wspomnienia, które wymagają większej uwagi. To uczestnik terapii decyduje o przebiegu rozmowy i przy wsparciu terapeuty może zagłębić się w epizody, które są dla niego najważniejsze.
Oto przykładowy algorytm przebiegu sesji narracyjnej:
Psychoterapeuta dowiaduje się, jak klient czuje się w związku z problemem, który sprowadził go na terapię.
Następnie określa, dlaczego klient traktuje problem w taki sposób, że wywołuje on jego niezadowolenie.
Terapeuta pomaga klientowi znaleźć rozwiązanie: zdefiniować wizję tego, co należy zmienić, zastanowić się nad możliwymi wynikami i sposobami ich rozwiązania.
Aby rozwiązać problem, każdy człowiek potrzebuje zasobów. Terapeuta pomaga je znaleźć: opracować strategię dalszego działania i zrozumieć, jak wspierać się w tym procesie.
Ponieważ klient „przepisuje” swoją historię, terapia narracyjna często obejmuje pisanie. Terapeuta może prowadzić notatki i pokazywać je klientowi lub może dać klientowi dziennik do zapisywania historii z jego życia. W procesie terapii klient będzie mógł śledzić, w jaki sposób tworzy swoją narrację życiową, a także zauważać powtarzające się epizody ze swojego doświadczenia i ponownie je przemyśleć.
W tym procesie terapeuta narracyjny nie daje klientowi jasnych instrukcji i nie mówi mu, jak postępować „poprawnie” – trzeba to ustalić samemu. W ten sposób klient może pozbyć się narzuconych mu „poprawnych” norm zachowania i znaleźć te, które odpowiadają mu osobiście. Staje się świadomy odpowiedzialności za swoje decyzje i wybory, tworząc krok po kroku własną, alternatywną historię.
Podejście narracyjne może wymagać do 20 sesji, aby rozwiązać problem, z którym zgłosił się klient. Dla osiągnięcia tego rezultatu terapeuta może wybrać różne techniki i ćwiczenia, które są odpowiednie dla danej osoby i jej potrzeb.
Psychoterapia narracyjna: kluczowe techniki
Rozróżniamy techniki psychoterapii narracyjnej, które są unikalne dla tego podejścia. Poniżej znajduje się opis niektórych z nich:
Re-membering
Ta technika pomaga klientowi przypomnieć sobie udział ważnych dla niego ludzi w jego historii i go odnowić. Najczęściej odbywa się to poprzez wspomnienia, ale czasami w sesji mogą uczestniczyć prawdziwe osoby. W ten sposób klient może zrekonstruować swoją historię z ludźmi, którzy mieli wpływ na jej kształtowanie, i przemyśleć rolę innych osób w swoim życiu.
Eksternalizacja
Jak często mówimy o sobie: „Jestem beznadziejny”, „Jestem złym człowiekiem”? Przy takim nastawieniu pomóc może technika eksternalizacji, ponieważ wspiera klienta w odseparowaniu się od problemu lub historii, która go definiuje. Terapia narracyjna postrzega każdy problem przez pryzmat norm społecznych: często klient zaczyna odczuwać wstyd i poczucie winy, gdy próbuje dostosować się do normy.
Aby oddzielić osobę od problemu i negatywnych uczuć z nim związanych, terapeuta używa języka eksternalizującego. Jeśli na przykład klient mówi „jestem alkoholikiem”, w psychoterapii narracyjnej zostanie to przeformułowane na „mam problem z alkoholem”.
Kiedy problem staje się częścią historii danej osoby i jej postrzegania siebie, zaczyna mieć destrukcyjny wpływ i wydaje się być wrodzoną cechą tej osoby. Większość problemów ma jednak charakter sytuacyjny i nie definiuje danej osoby. Oddzielając je od siebie i przestając kojarzyć je ze swoimi osobistymi cechami, można rozpoznać problem i wziąć odpowiedzialność za jego rozwiązanie.
Pisanie historii na nowo
Historia każdego klienta ma unikalny epizod. Zwykle wyróżnia się on na tle ogólnej narracji: na przykład ton głosu, język ciała lub emocje danej osoby zmieniają się podczas omawiania tego momentu z terapeutą. Może to być epizod sprzeczny z narracją, którą klient stworzył na temat siebie i swojego życia.
Na przykład postrzegając siebie jako osobę zdecydowanie nieśmiałą, klient przypomina sobie epizod, w którym był odważny i zdeterminowany. Dzięki tej technice można wziąć pod uwagę te wyjątkowe momenty i nadać swojej historii nowe znaczenie.
Dekonstrukcja
Korzystając z tej techniki, klient rozbiera swoje doświadczenia i myśli jak klocki Lego. Wiele z naszych przekonań zostało ukształtowanych przez presję społeczeństwa oraz kontekst kulturowy i społeczny. Terapeuta pomaga klientowi zdemontować i przeanalizować idee i zasady, którymi się kieruje, aby zrozumieć jego podejście do problemów i znaleźć ich źródło.
Kto może skorzystać z psychoterapii narracyjnej?
Psychoterapia narracyjna jest skuteczna zarówno w poradnictwie indywidualnym i rodzinnym, jak i w psychiatrii. Podejście to działa na wszystkie podstawowe potrzeby klientów, a także pomaga radzić sobie z poważniejszymi zaburzeniami. Oto przykład tego, jak terapia narracyjna pracuje z różnymi potrzebami:
Postrzeganie siebie i poczucie własnej wartości
Trudności w relacjach z innymi ludźmi
Postrzeganie siebie i poczucie własnej wartości
Trudności w relacjach z innymi ludźmi
Praca nad problematycznymi postawami i przekonaniami klienta pomaga mu dostrzec źródło jego trudności i zacząć działać zgodnie z jego prawdziwymi wartościami i celami.
